Các đồng chí Thường trực Huyện ủy, các ban, ngành và lãnh đạo xã Phúc Đồng dâng hương tại phần mộ Đức Đại vương Dương Đô (thôn 8, Phúc Đồng).

Tại Đền Nhà rồng, xã Hương Bình; Khu lăng mộ đặt tại thôn 8, xã Phúc Đồng, Đền Ngàn trụ, xã Phú Gia, Đền Phúc ấm, xã Hương Long; các địa phương đã dâng lễ vật, hương hoa bày tỏ lòng thành kính, tưởng nhớ đến ngày mất của ông và tri ân sự hi sinh, đóng góp của Đức Đại Vương Dương Đô trong công cuộc bảo vệ, giữ gìn đất nước, quê hương.

Lãnh đạo UBND huyện dự lễ giỗ Đức Đại vương Dương Đô tại thôn 8, xã Phúc Đồng.

Đức Đại vương Dương Đô, mất ngày 16 tháng 02 năm Bính Thìn, thuộc đời vua Lê Hy Tông, niên hiệu Vĩnh Trị thứ nhất (1676), tước hiệu là Ngọc Khê Công, quê quán tại làng Thiên Mộ, xã Bàu Lăng, phủ Đức Quang, đạo Nghệ An xưa (nay là xã Phúc Đồng, huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh).

Thuở nhỏ, ông có tiếng thông minh, có chí học hành và sức khoẻ hơn người, lại có tài văn võ hiếm ai sánh kịp. Lớn lên, tiếng lành đồn xa, được huyện và tổng cử làm cai quản tổng Thổ Hoàng, kiêm kiểm soát các tổng Phúc Lộc, Chu Lễ, Quy Hợp (Bấy giờ Hương Khê gồm các tổng Phương Điền, Thổ Hoàng, Thổ Lợi, Chu lễ và Quy Hợp).

Lễ giỗ Đức Đại vương Dương Đô.

Vào những năm đầu và giữa thế kỷ XVII, nước nhà có loạn “giặc núi” ở vùng biên viễn phía tây của Tổ quốc gồm 12 động, sách từ xã Phú Gia giáp dãy Trường Sơn sang tận nước bạn Lào, làm cho nhân dân địa phương điêu đứng và khổ sở nhiều bề. Nhà vua biết ông Dương Đô là người có tài thao lược, lại thông hiểu địa bàn vùng đất này, cho nên đã triệu ông về Kinh đô, giao cho chức Quản cơ, cấp bằng “Vệ quốc đốc binh”, phong làm tướng quân chỉ huy một đội quân được tuyển từ 3 tổng Chu Lễ, Phúc Lộc và Quy Hợp, ngày đêm luyện tập và đóng đồn ở xã Trúc Lâm (vùng chợ Trúc - xã Hà Linh ngày nay). Sau khi quân lính đã thành thạo võ nghệ, kỹ chiến thuật nhà binh, ông dẫn đến vùng biên ải dẹp trừ giặc cỏ ở sông Nại Hà, nhằm bảo toàn lãnh thổ thiêng liêng nơi biên cương Tổ quốc. Với tài trí vốn có của mình, cộng thêm kinh nghiệm và am hiểu địa phương khi còn làm tổng quản, Ông đã chỉ huy quân lính đánh tan “giặc núi” và tiếp tục nhiệm vụ ngày đêm tuần tra biên giới, quét sạch tàn dư quân giặc, bảo vệ cho nhân dân yên ổn làm ăn, sinh sống.

Đội quân của Ông trong lúc đi tuần tra biên giới, đêm đến nghỉ tại trận tuyến cũ ở núi Nhạc, thôn Phú Lâm, xã Phú Gia, ông mắc võng nằm ngủ dưới sự canh gác của quân lính. Thì đột nhiên có một con hổ dữ xông tới cắn Ông chết, đó là đêm 16 tháng 2 năm Bính Thìn (1676). Quân lính hò hét và đuổi được hổ dữ và đưa thi hài ông về quê an táng, dọc đường về có dừng chân nghỉ và rơi 3 giọt máu tại xã Hương Bình (Vùng đền Nhà rồng ngày nay). Khi đưa thi hài ông đến làng Phúc Cừ (Thôn 8) Phúc Đồng thì trời tối, thi hài ông để qua đêm để sáng mai tiếp tục lên đường. Đêm đó, thi hài ông đã đã bị mối vùi cao, cho đó là điềm thiên táng. Phần mộ của ông được hậu duệ dòng họ Dương và Nhân dân thôn 8, xã Phúc Đồng bảo quản, chăm sóc và hương khói chu đáo.

Khu lăng mộ Đức Đại vương Dương Đô tại thôn 8, xã Phúc Đồng.

Được tin ông mất, nhà Vua rất lấy làm thương tiếc, ban sắc phong tặng chức tước và cho phép Nhân dân thôn Phú Lâm, xã Phú Gia lập đền thờ Ngàn Trụ. Để tưởng nhớ, ghi công của ông, Nhân dân các xã Phú Gia, Hương Long, Hương Bình đã lập đền thờ ông. Hiện nay trên địa bàn huyện Hương Khê đang có 4 đền thờ vị thần “Đô đô thống chế tổng quản Ngọc Khê Hầu” gồm: đền Ngàn Trụ ở xã Phú Gia, đền Khe Trẹ ở xã Phú Gia, đền Phúc Ấm ở xã Hương Long và đền Nhà Rồng ở xã Hương Bình.

Riêng tại xã Hương Long, các triều vua nhà Nguyễn, từ Tự Đức đến Khải Định đều ban sắc phong tôn ông làm Thành Hoàng làng Phúc Ấm (hiện nay các sắc phong này đang được lưu giữ, bảo quản tại nhà cố đạo ở xã Phú Gia, huyện Hương Khê).

Đền Nhà rồng ở xã Hương Bình nơi thờ Đức Đại vương Dương Đô.

Lãnh đạo xã Hương Bình và bà con nhân dân dâng lễ vật, hương  hoa tại đền Nhà rồng nhân ngày giỗ Đức Đại vương Dương Đô.

Hằng năm cứ đến ngày 16/2 âm lịch, chính quyền và Nhân dân xã Phú Gia, Hương Long, Hương Bình và Phúc Đồng tổ chức dâng hương, hoa, lễ vật làm Lễ giỗ tưởng nhớ đến Đức Đại vương Dương Đô.